Δημοσίευση άρθρου στο ένθετο περιοδικό ''υς υγείαν'' της εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

Κρίση στο Θεσμό της Οικογένειας - Αίτια και παράγοντες επικινδυνότητας διαζυγίου
Η κρίση της οικογένειας

Η κρίση της οικογένειας αναφέρεται στο γεγονός ότι σε όλες τις σύγχρονες κοινωνίες τα παραδοσιακά οικογενειακά σχήματα φαίνονται να απειλούνται αν όχι και να ανατρέπονται. Τα φαινόμενα που θεωρούνται ότι εκφράζουν αυτή την κρίση είναι  τα εξής πέντε (Μουσούρου, 1999):

• Η αυξανόμενη συχνότητα διάλυσης της οικογένειας
• Η αυξανόμενη συχνότητα συγκατοίκησης χωρίς γάμο και μονογονεϊκών οικογενειών
• Η μείωση αριθμού παιδιών ανά οικογένεια και η δραματική μείωση τόσο της γεννητικότητας όσο και της γονιμότητας
• Η συρρίκνωση της οικογενειακής ομάδας, και
• Οι μεταβολές της οικογενειακής δομής λόγω των μεταβολών των ρόλων των φύλων και των γενεών.

ΑΙΤΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΑΖΥΓΙΟ

Το διαζύγιο είναι κοινωνικό φαινόμενο με αυξανόμενη συχνότητα. Ο αριθμός των διαζυγίων αυξάνεται διαρκώς σε όλες τις κοινωνικο-οικονομικές τάξεις, στις περισσότερες βιομηχανικές χώρες. Αίτια, που αναφέρονται κοινά στη βιβλιογραφία, είναι διαπροσωπικοί παράγοντες, κοινωνικο-δημογραφικά στοιχεία των συζύγων και μεταβολές στις απόψεις και τις στάσεις των ατόμων.

Το διαζύγιο προκύπτει από συγκεκριμένους παράγοντες που συνδέονται με αυτό αιτιακά, ενώ υπάρχουν παράγοντες που αυξάνουν την πιθανότητα για διαζύγιο, και σχετίζονται με την αύξηση της συχνότητας των διαζυγίων, οι λεγόμενοι παράγοντες επικινδυνότητας:

1. Οι Ρασιδάκης-Αναγνωστόπουλος, υποστηρίζουν ότι τα αίτια διαζυγίου είναι ψυχολογικοί κυρίως λόγοι. Κάποιοι από αυτούς είναι οι εξής:

- οι αντιλήψεις των ατόμων για το ρόλο του ζευγαριού και τις ικανοποιήσεις που πρέπει να προσφέρει ο γάμος έχουν αλλάξει, καθώς μέσα από το γάμο δεν επιδιώκεται η επιβίωση, αλλά η αμοιβαία ικανοποίηση των συντρόφων. Στη σύγχρονη ανταγωνιστική κοινωνία, προσδοκία από το γάμο είναι η ικανοποίηση συναισθηματικών κυρίως αναγκών και αναγκών της προσωπικότητας. Μέσα από την έγγαμο σχέση επιδιώκεται  κατανόηση, επικοινωνία και αποδοχή. Οι σύζυγοι αναζητούν σταθερότητα και το αίσθημα της ασφάλειας, απαιτούν ειλικρίνεια, εμπιστοσύνη, στοργή, και αποτελεσματική συναισθηματική επικοινωνία. Η ταχύτητα των κοινωνικών αλλαγών δημιουργεί ρευστότητα στις κοινωνικές σχέσεις, και επομένως ανασφάλεια στα άτομα.

- οι συχνά υπερβολικές προσδοκίες των μελών της για σταθερότητα και ασφάλεια. Η εξάρτηση από το σύντροφο προκαλεί σε αυτόν δυσαρέσκεια και την εμφάνιση προβληματικών καταστάσεων και συγκρούσεων στο ζευγάρι.

- ο τρόπος λειτουργίας της οικογένειας: ο σοβαρός κλονισμός της έγγαμου σχέσεως, που αποτελεί αιτία διαζυγίου χαρακτηρίζεται από την ανάπτυξη συναισθηματικής απόστασης ανάμεσα στο ζευγάρι. Στις σύγχρονες κοινωνίες, δίνεται μεγάλη  έμφαση στη συναισθηματική εκπλήρωση μέσα από το γάμο. Απογοήτευση από το γάμο προκαλούν η έλλειψη αγάπης, στοργής και τρυφερότητας, η συναισθηματική απόρριψη, και η αδιαφορία του συντρόφου για τη συζυγική σχέση και την οικογενειακή ζωή.

- έλλειψη εμπιστοσύνης, ανταγωνισμός και έλλειψη σεβασμού: όταν το άτομο νιώθει ότι ο σύντροφός του προσπαθεί να το εκμεταλλευτεί και έχει ανταγωνιστική συμπεριφορά απέναντί του, δημιουργούνται προβλήματα στη συζυγική σχέση, που μπορούν να οδηγήσουν σε χωρισμό.  Η προσβολή της αξιοπρέπειας από το σύντροφο και η έλλειψη σεβασμού προκαλούν καταπίεση. Το άτομο συμβιβάζεται, και γι’ αυτό νιώθει ότι αδικείται. Εγκλωβισμένο σε ένα γάμο που δημιουργεί δυσαρέσκεια και προβλήματα, επιθυμεί τον τερματισμό μιας τέτοιας κατάστασης.

- έλλειψη κατανόησης από το σύντροφο: που προκαλεί αυξημένη δυσαρέσκεια και την αίσθηση της μη ικανοποίησης από την έγγαμο ζωή.

- ρουτίνα της καθημερινότητας και ύπαρξη οικογενειακών προβλημάτων: κατά τη διάρκεια της έγγαμης συμβίωσης, οι συναντήσεις των συζύγων είναι καθημερινές και αναγκαίες, κι όχι θελημένες για προσωπικούς λόγους, όπως παλαιότερα. Το ζευγάρι περνάει μαζί πολύ χρόνο και αναπτύσσει οικειότητα σε βαθμό που οι αντιδράσεις και οι συμπεριφορές καθενός να είναι προβλέψιμες από τον άλλο. Αυτά τα χαρακτηριστικά της έγγαμης ζωής συχνά προκαλούν ανία, από την οποία το ζευγάρι προσπαθεί να ξεφύγει, μέσα από εξωσυζυγικές σχέσεις, καβγάδες, είτε το διαζύγιο.

- ασυμφωνία χαρακτήρων: αποτελεί εστία διαφωνίας και σύγκρουσης, και συχνό λόγο διαζυγίου. Βασικό στοιχείο της προβληματικής στη συζυγική σχέση είναι η προσπάθεια του ενός συζύγου να αναγκάσει τον άλλο να αλλάξει. Πολλές φορές προκαλεί δυσαρέσκεια η επιβολή απαιτήσεων, από τον ένα σύζυγο στον άλλο, που μπορεί να γίνεται και ασυνείδητα. Οι προσδοκίες που διατηρεί κάποιος για κάτι που θεωρεί πως πρέπει να χαρακτηρίζει ένα γάμο, και είναι διαφορετικό από αυτό που βιώνει, και οι οποίες είναι προϊόντα των κοινωνικών προτύπων, προκαλούν σταδιακή απομάκρυνση και απόρριψη του συντρόφου.

- προβλήματα επικοινωνίας: αποτελούν πολύ σημαντική αιτία για τη ρήξη της σχέσης των συζύγων. Η επικοινωνία ανάμεσα σε ανθρώπους που αμφισβητούν την ίδια τους τη σχέση, τη συμβίωση, αναπόφευκτα περιπλέκεται. Οι σύζυγοι δεν έχουν ξεκάθαρους και κοινούς στόχους και δε διερευνούν στη μεταξύ τους επικοινωνία τις σκέψεις, τις επιθυμίες, και τα συναισθήματα του άλλου. Δε συμφωνούν μεταξύ τους  και δυσκολεύονται να συνεργαστούν, προκειμένου την επίτευξη κοινών σκοπών.

- δημιουργία εχθρότητας ανάμεσα στους συζύγους: Πολλές φορές το διαζύγιο έρχεται μετά από συνεχείς και έντονες συγκρούσεις. Η ισότητα μεταξύ των συζύγων στο βαθμό που επιτρέπει την έκφραση απόψεων και επιθυμιών και από τους δύο, κάνει τη λήψη κάθε απόφασης θέμα διαφωνίας. Πολλές φορές σε σύγκρουση οδηγούν διαφωνίες του ζευγαριού σχετικά με τους ρόλους των δύο φύλων. Οι συζυγικές συγκρούσεις ολοένα αυξάνονται, και παράλληλα και τα διαζύγια.

- σωματική είτε συναισθηματική κακοποίηση

- εξωσυζυγικές σχέσεις: όταν η έγγαμος συμβίωση δεν είναι ικανοποιητική, ο ένας ή και οι δύο σύζυγοι σε κάποιες περιπτώσεις καταφεύγουν στη δημιουργία εξωσυζυγικών σχέσεων.

- χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών και  χαρτοπαιξία

- εμφάνιση μιας σοβαρής οικογενειακής κρίσης είτε τραυματικού γεγονότος για όλη την οικογένεια: Το διαζύγιο μπορεί να οφείλεται στο θάνατο ενός παιδιού, ή να προκύπτει μετά τη γέννηση παιδιού με ειδικές ανάγκες, είτε έπειτα από μεγάλη οικονομική απώλεια. Ιατρικοί λόγοι επίσης συχνά προκαλούν το χωρισμό. Σε λύση του γάμου οδηγεί κάποιες φορές η ασθένεια κάποιου συζύγου, στο βαθμό που προκαλεί την εμφάνιση προβλημάτων και δυσχεραίνει τη συζυγική και την ευρύτερη οικογενειακή ζωή.

- χαμηλό μορφωτικό και οικονομικό επίπεδο: το επίπεδο εκπαίδευσης των συζύγων επηρεάζει τη δομή της οικογένειας σε μεγάλο βαθμό.

Ζευγάρια με ανώτερο μορφωτικό επίπεδο τείνουν να διατηρούν περισσότερο φιλελεύθερες απόψεις και να αποδέχονται την ισότητα στη σχέση τους. Οι οικονομικές δυσκολίες αυξάνουν επίσης τις πιθανότητες για χωρισμό. Το ζευγάρι οδηγείται σε συναισθηματική εξάντληση από πιέσεις που σχετίζονται με οικονομικές υποχρεώσεις και καθημερινά ζητήματα. Οι απαιτήσεις αυτές απαιτούν για την τακτοποίησή τους ενέργεια και χρόνο και μειώνουν τα χρονικά περιθώρια για συντροφικότητα, τον ενθουσιασμό, και τη θετική διάθεση των συντρόφων για τη μεταξύ τους σχέση. Πάντως, υπάρχουν και κάποιες περιπτώσεις, όπου η κοινωνική ένταξη του ζευγαριού αναστέλλει την επιθυμία για διαζύγιο.

Το διαζύγιο ως φαινόμενο της σύγχρονης κοινωνίας αποτελεί απόρροια των ευρύτερων κοινωνικών αλλαγών. Κοινωνικές, οικονομικές και δημογραφικές μεταβολές προκάλεσαν αλλαγές στη μορφή και τη δομή της οικογένειας, συνεπώς και στις αντιλήψεις και τα στερεότυπα που διατηρούνται για το θεσμό και τη μορφή της οικογένειας και για το διαζύγιο. Μη συμβατικά – εναλλακτικά - οικογενειακά σχήματα διαμορφώνονται διαρκώς: η μονογονεϊκή οικογένεια, η μοναχικότητα, το άτεκνο ζευγάρι, η οικογένεια που προκύπτει από δεύτερο γάμο, η απόκτηση παιδιών στα πλαίσια της ελεύθερης συμβίωσης, τα κοινόβια, τα ομοφυλόφιλα ζευγάρια. Η συμβατική οικογένεια δεν αποτελεί τη μοναδική μορφή οικογένειας. Ο αριθμός των γάμων μειώνεται, τα παντρεμένα ζευγάρια κάνουν λιγότερα παιδιά και τα διαζύγια αυξάνονται. Ο γάμος διαχωρίζεται στην αντίληψη των ατόμων από τη γονιμότητα και δε θεωρείται πλέον μέσο για την οικονομική αποκατάσταση ούτε τη νομιμοποίηση της κάλυψης προσωπικών αναγκών. Στη μορφή και τη δομή της συμβατικής οικογένειας υπάρχει ρευστότητα. Η ρευστότητα είναι αναμφίβολα το κύριο γνώρισμα της σύγχρονης κοινωνίας και το τίμημα του εκσυγχρονισμού της. Οι αλλαγές στη μορφή και τη δομή της οικογένειας προκάλεσαν μεταβολές στις στάσεις των ατόμων απέναντι στο διαζύγιο, και συνετέλεσαν στην αύξηση του αριθμού των διαζυγίων. Καταστάσεις που παλαιότερα αποτελούσαν κοινωνικό στίγμα, αρχίζουν να γίνονται πλέον αποδεκτές.