Τα τελευταία χρόνια, τα ευρωπαϊκά κράτη ορθώνουν τείχη προστασίας των κυρίαρχων ομάδων, κρατώντας απ’ έξω τους μη προνομιούχους πολίτες και κυρίως όλα τα Άτομα Με Ιδιαίτερες Ανάγκες (Α.Μ.Ε.Α.). Οι «χωρίς δικαιώματα» πολίτες συγκροτούν σήμερα μία νέα κοινωνία, γεμάτη στερήσεις που δεν διέπεται από τις αρχές της δικαιοσύνης και της δημοκρατίας, που δεν κατοχυρώνει τα ανθρώπινα δικαιώματά τους και τους παρεμποδίζει στο να συμμετέχουν ενεργά στην κοινωνική και πολιτική ζωή.

Μέχρι και σήμερα, η ψυχική διαταραχή οδηγεί σε μειονεξία, χαρακτηρίζεται ως «ντροπή» και αποτελεί «στίγμα», προκαλώντας το φόβο στους ανθρώπους που δημιουργούν προστατευτικούς μηχανισμούς για να τον αντιμετωπίσουν. Στους μηχανισμούς άμυνας, που χρησιμοποιούν, περιλαμβάνονται η απομόνωση και η αποβολή των ψυχικά πασχόντων από τους χώρους συναναστροφής και εργασίας, η περιθωριοποίηση τους, ο εγκλεισμός τους και γενικότερα ο κοινωνικός αποκλεισμός τους. Έτσι, οι ασθενείς εκτός από τη νόσο τους καλούνται να αντιμετωπίσουν και να «θεραπεύσουν» και το στίγμα που τους ακολουθεί. Η δυσανεξία στην ψυχική διαταραχή και η απόρριψη των ψυχικά μειονεκτούντων έχει αυξηθεί στην εποχή μας λόγω της αστικοποίησης και των αυξημένων απαιτήσεων σχεδόν σε όλους τους τομείς της εργασίας. Σε πρόσφατες έρευνες σε αναπτυσσόμενες χώρες, παρατηρήθηκε ότι ο στιγματισμός είναι παγκόσμιο φαινόμενο και συνδέεται με τις ψυχικές διαταραχές σε όλα τα κοινωνικό-οικονομικά επίπεδα.

Το στίγμα αναφέρεται σε ένα σύνολο αρνητικών συμπεριφορών και ιδεών που κινητοποιούν το φόβο, την απόρριψη, την αποφυγή και τη διάκριση των ψυχικά μειονεκτούντων. Σε αυτά τα άτομα αποδίδονται με στερεότυπη μορφή προκαταλήψεις, διακρίσεις και αρνητικά κοινωνικά γνωρίσματα τα οποία είναι διαφορετικά της ατομικής τους ταυτότητας(δηλαδή, ο ασθενής θεωρείται επικίνδυνος, με αδύναμο χαρακτήρα και ανίκανος να φροντίσει τον εαυτό του). Το στίγμα αποτελεί ένα πολιτιστικό κατασκεύασμα που έχει δημιουργηθεί για να ετικετικοποιήσει όσους είναι διαφορετικοί από το γενικό πληθυσμό.

Το στίγμα έχει ιδιοσυστατικά, οικονομικο – κοινωνικά, εξελικτικά και ψυχολογικά αίτια. Η τάση του στιγματισμού είναι εδραιωμένη στην ανθρώπινη φύση ως τρόπος αντίδρασης σε ανθρώπους που συμπεριφέρονται διαφορετικά. Επιπλέον, όσο ο στιγματισμός θα χρησιμοποιείται ως όπλο κοινωνικό-οικονομικού ανταγωνισμού, τόσο θα επιδιώκεται η αποφυγή του κινδύνου που προκαλεί η διαφορετικότητα και ο ανταγωνισμός των ανθρώπων με τους «ανόμοιους» τους με σκοπό την αύξηση των ατομικών πιθανοτήτων πρόσβασης σε κοινωνικές θέσεις. Όσον αφορά στα βιολογικά αίτια, τα γονίδια οδηγούν τους ανθρώπους να κάνουν διακρίσεις για την αποφυγή κινδύνων όπως είναι η ασθένεια, οι φυσικοί, οι ιδεολογικοί και οι μηχανικοί κίνδυνοι. Συνήθως, οι άνθρωποι με χαμηλή αυτοεκτίμηση αλλά και όσοι βιώνουν ψυχοπιεστικές καταστάσεις στην καθημερινότητά τους τείνουν να υποτιμούν τους άλλους με σκοπό την ενίσχυση της δικής τους αυτό-εκτίμησης.Τις κύριες πηγές του στίγματος αποτελούν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, οι κοινωνικο - πολιτικοί θεσμοί και η έλλειψη προσωπικής επαφής με την ψυχική ασθένεια.

Οι συνέπειες του στίγματος είναι κοινωνικές – άδικη μεταχείριση και διακρίσεις - , ψυχολογικές και βιολογικές, τόσο για τον ίδιο τον πάσχοντα όσο και για την οικογένειά του. Σήμερα, καθώς αυξάνεται το ενδιαφέρον για τη στεσογόνο δράση των διακρίσεων,  θεωρείται ότι το στίγμα επιβαρύνει την ψυχική συμπτωματολογία και σχετίζεται με την επιδείνωση της αποκατάστασης (ανεργία, προβλήματα στέγασης, υποβολή των ασθενών σε ψυχική και σωματική εκμετάλλευση). Τα άτομα αυτά είναι εγκλωβισμένοι σε ένα σύστημα αλλοτρίωσης, απομόνωσης και χρονιοποιήσης των προβλημάτων τους. Εξαιτίας της διάβρωσης της κοινωνικής υπόστασης, του κοινωνικού δικτύου και της αυτοπεποίθησης των ασθενών παρατηρείται καθυστέρηση και ελαττωμένη συνεργασία στη θεραπεία με αποτέλεσμα την παράταση της πορείας της νόσου. Η επιβάρυνση στη δημόσια υγεία λόγω της αναγκαστικής νοσηλείας συνδέεται με την έλλειψη κοινωνικής υποστήριξης των ψυχικά μειονεκτούντων.

Πρέπει, ακόμη, να αναφερθούμε στο υποκειμενικό βίωμα της υποτίμησης και της περιθωριοποίησης, το οποίο επηρεάζει άμεσα την αυτοπεποίθηση του ατόμου. Η έννοια του εσωτερικευμένου στίγματος αναφέρεται στην υποτίμηση, τη ντροπή και στις συμπεριφορές απόκρυψης, επηρεάζοντας τους ψυχικά μειονεκτούντες στο πώς βλέπουν τον εαυτό τους, την αυτό-εικόνα τους ή την αυτοπεποίθησή τους με αρνητικό τρόπο. Επιπλέον, ο φόβος της αντιπαράθεσης με το στίγμα επηρεάζει την αποφασιστικότητα ενός ατόμου στην αλληλεπίδραση του με τους άλλους ανθρώπους, με αποτέλεσμα το άτομο να φοβάται την απόρριψη και να απομονώνεται από τους άλλους ή να κρύβει την κατάστασή του για να μην κριθεί.

Παράλληλα, το στίγμα έχει επιπτώσεις στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο, το οποίο αποφεύγει να ζει, να κοινωνικοποιείται ή να εργάζεται με άτομα με ψυχικές μειονεξίες αποτρέποντας τα άτομα αυτά από την εύρεση κατάλληλης θεραπείας. Συνεπώς, οι πρώην ασθενείς δυσκολεύονται στην επανένταξή τους στην κοινωνία, να βρουν σπίτι, να βρουν εργασία ικανή για την οικονομική συντήρησή τους ή να έχουν μία φυσιολογική κοινωνική ζωή. Δεν προσέρχονται για θεραπεία, επειδή υπάρχει ο φόβος ότι θα μαθευτεί ότι αντιμετωπίζουν ψυχολογικά προβλήματα και τότε θα υπάρξουν κοινωνικές συνέπειες τόσο για τους ίδιους όσο και για τις οικογένειές τους.

Τα μέλη της οικογένειας που φροντίζουν τον ψυχικά ασθενή αισθάνονται απομονωμένοι, πολλές φορές υπαίτιοι για το πρόβλημα υγείας, απελπισμένοι και φοβισμένοι για το μέλλον. Τα παραπάνω αισθήματα προέρχονται από την άγνοια, την έλλειψη ενημέρωσης και την προκατάληψη του κόσμου όσον αφορά την ψυχική νόσο, οδηγώντας στην ανισότητα των ψυχικά μειονεκτούντων μέσα στο ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο ζουν και την άμεση σύνδεσή του με το περιορισμό των κοινωνικών επαφών τους και την έλλειψη προσβασιμότητάς τους σε διάφορους κοινωνικούς ρόλους.

Σήμερα, πρέπει να δοθεί έμφαση στη διαδικασία που αποκλείει τα άτομα αυτά από οικονομικές και κοινωνικές ευκαιρίες. Το πρόβλημα εστιάζεται στο δικαίωμα ή μη να έχουν τα άτομα αυτά ίσες ευκαιρίες στη ζωή, ώστε να αποκατασταθούν στην κοινωνία και μέσω της καταρτίσεως σε ένα κατάλληλο επάγγελμα. Η αστιγματοποίηση αρχικά, επιτυγχάνεται μέσω της εκπαίδευσης, τη βαθύτερη γνώση για τις αιτίες διατήρησης και την άρση του στίγματος και από την πολύπλευρη διεπιστημονική ερευνητική συνεργασία μεταξύ ψυχιάτρων, ψυχολόγων, κοινωνικών λειτουργών και ανθρωπολόγων. Οι ψυχικά μειονεκτούντες δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως παθητικοί δέκτες της στιγματοποίησης και δημιουργείται η ανάγκη για νομοθετικές μεταρρυθμίσεις που θα διασφαλίζουν τα δικαιώματά τους και θα τους προστατεύουν από τη κοινωνική διάκριση με την παροχή ίσων δικαιωμάτων. Επιπλέον, κρίνεται αναγκαία η αντίκρουση και διαμαρτυρία προς τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που μεταδίδουν ανακριβείς πληροφορίες για τους ψυχικά μειονεκτούντες. Η συστηματική αγωγή κοινότητας με τη διάδοση έγκυρων πληροφοριών για τη ψυχιατρική νόσο αποτελεί ισχυρότατο μέσο για την τροποποίηση των αρνητικών στερεοτυπικών  πεποιθήσεων. Επίσης, η κοινωνική επαφή, η γνωριμία και η εξοικείωση με τον ψυχιατρικό ασθενή διαψεύδουν τους φόβους και τις προκαταλήψεις που δημιουργούνται στο κοινωνικό σύνολο. Παράλληλα, το κράτος πρέπει να εξασφαλίσει επαρκές εισόδημα για τους ψυχικά μειονεκτούντες και να μην τους εξαιρεί από τα μέτρα κοινωνικής ασφάλισης που προνοούν για το σύνολο του πληθυσμού. Τέλος, τα συστήματα υποστήριξης αυτών των ατόμων θα πρέπει να παρέχουν  κίνητρα σε αυτά τα άτομα να επιδιώκουν την απασχόληση τους, προκειμένου να κατακτήσουν ή να επανακτήσουν την ικανότητά τους για επικερδή απασχόληση.
Εκστρατείες ενημέρωσης και αγώνες για την άρση του στίγματος και την απόκτηση ίσων δικαιωμάτων των μειονεκτούντων δίνουν ελπίδες για μία καλύτερη ποιότητα ζωής των ατόμων, αρκεί όλοι να αναλογιστούμε ότι έχουμε ευθύνη στη δημιουργία του κοινωνικού αποκλεισμού. Γιατί μόνο αν αλλάξουμε ο καθένας ξεχωριστά, η κοινωνία θα συμπεριλάβει  τους ψυχικά ασθενείς ως ουσιαστικά μέλη της.